Yazmasam olmazdı, sürekli kahroluyorum. Bu yazıda istiyorum ki yangınları yalnızca “haber” olarak değil, “sorumluluk” olarak görelim. Çünkü yangınların büyük bölümü insan davranışlarından kaynaklanıyor; iklim krizi ise bu hataları felaketle çarpan bir ortam yaratıyor.
Elbette pek çok orman yangınının kasten çıkarıldığı, resmi kayıtlara geçmiş gerçekler arasında. Ama bu yazıdaki derdimiz; ihmalle, dikkatsizlikle, alışkanlıklarımızla büyüyen yangınları durdurmak. Çünkü sonuçta hepimizin önünde aynı tablo var: Yanan ormanlar. Ve hepimize düşen ortak bir sorumluluk: Bir daha olmasın diye düşünmek, davranmak.
Neden “Artık Daha Kolay Yanıyoruz”?
Ateş üçgeni (ısı–yakıt–oksijen) her zaman vardı; fakat bugün iklim değişikliği sıcak hava dalgalarını sıklaştırıyor, yakıt (bitki örtüsü) daha kuru hale geliyor, rüzgârlar daha şiddetli esebiliyor. Bu, yangın hava durumu (fire weather) penceresini uzatıyor.
Yakıt birikimi: Uzun yıllar “her yangını hemen söndürme” yaklaşımı ve bazı alanlarda yetersiz kontrollü yakma/temizleme, ormanda ince ve kalın yakıt birikimini artırdı; bu da yangın şiddetini büyütüyor.
Yerleşim–orman temas çizgisi (WUI) genişledi: Piknik alanları, yazlıklar, yol kenarları… İhmalle temas arttıkça risk katlanıyor.
En Zayıf Halka; Alışkanlıklarımız
Yangınların önemli bir kısmı sigara izmariti, mangal közleri, anız yakma, cam/metal atıklarıyla mercek etkisi, elektrik hatları ve ateşli faaliyetler yüzünden çıkıyor.
Sorun şu: “Dikkatliyim” sanıyoruz; oysa standart dışı tek bir hareket (rüzgâr yönünü okumamak, közün tamamen sönmesini beklememek, araçtan atılan izmarit) onlarca yılın ekosistem emeğini yok edebilir.
Yanlış Bilinenler:
“Piknik tüpü/mangal uzakta, sorun olmaz.” → Rüzgâr ve sıçrayan kıvılcımlar metreleri değil, onlarca metreyi aşabilir.
“Orman kendini hızla yeniler.” → Bazı türler uyumlu olsa da toprak üstü tohum bankası, mikroorganizmalar ve yaban hayatı yangından sonra geri dönmeyebilir; erozyon ve sel riski artar.
“Çam en hızlı büyür, hepsini çam dikelim.” → Tek türlü (monokültür) ağaçlandırma, iklim/zararlı baskısına karşı kırılgandır. Yerel ve karışık tür tercih edilmelidir.
Önleme, En İyi “Söndürme”dir:
*Yaz aylarında açık alanda ateş yakmayın; kontrollü alanlarda bile rüzgâr hızını ve nemi gözetin.
*Mangal/köz: Közler su ve toprakla tamamen boğulmadan bölgeden ayrılmayın; metal kovaya alın, çıtır sesi kesilene dek bekleyin.
*İzmarit: Araçtan atmak yangın nedenleri arasında klasik bir “ilk üçlü”dür. Küllük kullanın.
*Cam/plastik/metal atık bırakmayın; mercek etkisi gerçek bir risktir.
*Elektrik ekipmanı (şarjlı testereler, çim biçme makineleri) kurumuş ot üzerinde kıvılcım çıkarabilir— ısınmış parçaları soğumadan depolamayın.
*Savunulabilir alan (defensible space): Yapı çevresinde ilk 10–30 metreyi yanıcı örtüden arındırın; çatı oluklarını ve su yollarını temiz tutun.
*Yakıt yönetimi: Yolların, enerji hatlarının ve mesire alanlarının çevresinde yakıt kırıcı şeritler; kırsal yerleşimler için yangın mola hatları oluşturun.
*Erken uyarı: Kameralar, gözlem kuleleri, toplumsal gönüllü erken ihbar ağları ve eğitimler etkilidir.
🚨 Yangın Görürseniz;
1. 177 (Orman Yangını İhbar) veya 112’yi derhal arayın; konum verin.
2. Rüzgâr arkadan esecek şekilde yangına yaklaşmayın; yolun kapatılmasına engel olacak park yapmayın.
3. Küçük odaklarda toprak/ıslak battaniye ile boğma yapılabilir; su yoksa önce yakıtı uzaklaştırın.
4. Duman solumayın; aşağı kotlara inin, rüzgâr yönünü takip edin.
5. Yerleşim yerindeyseniz kapı kapı uyarı: Yaşlılar, çocuklar, hayvanlar için hızlı tahliye planı.
Yangın Sonrası: “Hemen Fidan Dikelim” Demeden Evvel
• Erozyon kontrolü (malçlama, kütük yerleştirme, teraslama) önceliklidir.
• Birçok alanda doğal gençleşmeye izin vermek en doğru seçenek olabilir; tohum kaynağı–toprak koşulları değerlendirilmeli.
• Ağaçlandırma gerekiyorsa yerel tür karışımları ve mozaik planlama tercih edilmeli; tek yaş–tek tür büyük bloklardan kaçınılmalı.
• Yanmış alanı gezmeye açmak toprak sıkışması ve erozyonu artırır; rehabilitasyon planı bitene dek hassasiyet.
Orman, yalnız “ağaç” demek değil; su döngüsü, toprak, mikroorganizma, arı, kuş, mantar, tilki, yaban kekiği… Hepimizin ortak evi. Bu ev, ihmalin tini ile yanıyor. O halde en güçlü yangın söndürücüyü—vicdanı ve bilinci—yanımızdan ayırmayalım.
Bu yaz bir söz verelim: kıvılcımı doğurmayan alışkanlıklar geliştireceğiz ve çevremizi de bunun için ikna edeceğiz. Çünkü orman, sadece “bizim bugünümüz” değil; çocuklarımızın yarınıdır.
Notlar;
• Türkiye Orman Yangını İhbar Hattı: 177 (acil durumlarda 112).
• Mesire ve kırsal alanlarda yangın tehlike uyarıları ve yerel yasakları takip edin.
• Mahallenizde gönüllü afet–yangın eğitimleri varsa katılın; yoksa muhtar/yerel kurumlarla iletişime geçerek talep edin.
